افزایش اختلال های اضطرابی/هشداری از دکتر پرویز رزاقی

همه ما با واژه اضطراب آشنا هستیم و این روزها به کار بردن این کلمه بین مردم رایج شده و بسیاری از اطرافیانمان از این حس ناخوشایند شکایت می کنند. گاهی اضطراب فقط در برخی موقعیت ها مثل ورود به محیط جدید و ناآشنا، رویارویی با مدیر، تغییر شغل، هنگام امتحان و... بروز می کند...


در این صورت روان شناسان آن را طبیعی و حتی عاملی برای ایجاد انگیزه و بهبود عملکرد انسان می دانند اما اگر به ترس و وحشت دائمی و عذاب آور تبدیل و باعث شود فرد نتواند کارهای روزمره و عادی اش را هم با آرامش انجام دهد، دیگر طبیعی نیست اما علت اینکه بسیاری از اطرافیان ما از اضطراب شکایت می کنند، چیست؟ آیا تعداد افراد مضطرب جامعه رو به افزونی است؟ دکتر پرویز رزاقی، روان شناس و مشاور خانواده و مدرس دانشگاه به این سوال ها و اینکه آثار سوءاضطراب چیست و چگونه می توان با آن مقابله کرد، پاسخ می دهد.

▪ به نظر شما تعداد مبتلایان به اختلال های اضطرابی در سال های اخیر افزایش یافته؟

بله، در سال های اخیر تعداد مبتلایان به اختلال های اضطرابی و افسردگی افزایش یافته ولی این معضل مختص جامعه ما نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا دیده می شود. هرچه جامعه بیشتر به سوی صنعتی شدن پیش می رود، تعداد مبتلایان به اضطراب های پنهان و آشکار در آن بیشتر می شود. در جوامع پیشرفته و ماشینی انتظارهای انسان و نیازهای عاطفی احساسی و اجتماعی او تامین نمی شود. درست است که سطح توقع مردم بالاتر رفته اما فشارهای اقتصادی، شغلی، فعالیت زیاد، نگرانی از آینده و ناکامی های مکرر آنقدر زیاد است که خیلی ها نمی توانند خود را با شرایط موجود سازگار کنند و این ناسازگاری با محیط بیرون و درون، آنها را مضطرب و نگران می کند.



▪ این نوع اضطراب که ناشی از صنعتی شدن کشورهاست، با اضطراب های بیمارگونه یا اضطراب های موقت و گذرا تفاوت دارد؟

اگر اضطراب با از بین رفتن عامل استرس زا از بین برود، مشکلی ایجاد نمی کند ولی نگرانی مدام، تحولاتی در روان و جسم انسان ها ایجاد می کند. اضطراب مکرر ممکن است به وسواس فکری عملی یا افسردگی منجر شود. افراد مضطرب معمولا به مشکلات گوارشی (اسهال و تهوع)، درد قلب، دردهای منتشر در نقاط مختلف بدن، گرفتگی عضلانی، بی قراری، اختلال در خواب و خوردن و... دچار می شوند. البته اضطراب دائم را می توان با تکنیک ها و مهارت های آموزشی به حداقل رساند یا گاهی کاملا از بین برد زیرا خیلی وقت ها علت آن تصورهای شناختی و برداشت های ذهنی غلط فرد است. با تغییر نگرش فرد مبتلا، اختلال درمان می شود اما اضطرابی که امروزه در ساکنان جوامع صنعتی و شهرهای بزرگ دیده می شود، گرچه علایم و خصوصیات اضطراب های معمول را دارند، به راحتی و با تکنیک های خاص روان شناختی از بین نمی روند.



▪ چرا؟

یکی از عوامل موفقیت انسان ها و سلامت روانی آنها این است که جامعه ثبات داشته باشد یعنی بتواند نیازهای اولیه مردم را برآورده کند. مازلو، روان شناس معروف انسان گرا، می گوید: «انسان فقط وقتی به خود شکوفایی می رسد که امنیت داشته و نیازهای اولیه اش کاملا تامین شده باشد. در صورت ناامنی و تامین نشدن نیازها و ناکامی، فرد با شک و تردید و ترس پیش می رود و قدمی در جهت مثبت برنمی دارد چون دلسرد است و در نهایت به بن بست می رسد.»



▪ آیا این احساس ناامنی و اضطراب در همه اقشار جامعه به وجود می آید؟

پاسخ به این سوال را با یک مثال درباره بی ثباتی اقتصادی می دهم؛ فرض کنید جامعه با یک بحران اقتصادی روبرو است مانند همین نوسانات نرخ ارز و طلا در جامعه ما. این نوسان ها بر کارخانه ها، شرکت ها و سازمان های خصوصی و دولتی تاثیر می گذارد و مدیران را مجبور به تغییراتی مانند تعدیل نیرو یا اخراج کارکنان می کند. از دست دادن شغل و درآمد، نه تنها فرد اخراج شده را مضطرب می کند بلکه این اضطراب را به خانواده و اطرافیان او نیز منتقل خواهد کرد و حتی ممکن است خانواده را در معرض فروپاشی قرار دهد. علاوه بر این سایر کارکنان اخراج نشده، نیز از بیم و هراس اخراج و بی پولی دیگر نمی توانند مثل گذشته روی کار خود تمرکز کنند یا به اصطلاح دست و دلشان به کار نمی رود. این اضطراب در سطوح بالاتر و در مدیران و روسای بلندپایه نیز دیده می شود که از فکر اینکه چه مدت در سمت خود باقی می مانند، دچار اضطراب می شوند. خیلی از آنها هم جایگاه خود را بی ثبات می بینند و نمی توانند برنامه ریزی خوبی در حیطه کاری خود انجام دهند و طرح های خود را عملی کنند. مدیر مضطرب نمی تواند روابط خوبی با خانواده، دوستان و کارکنانش داشته باشد. نگرانی و تصورهای منفی، همه مهارت ها را از فرد می گیرد و توانمندی هایش را به پایین ترین سطح می رساند. ناموفق بودن انسان ها باعث پیشرفت نکردن جامعه می شود. اضطراب در جوامع کنونی می تواند به اضطراب عمیق و منتشر تبدیل شود پس می توان گفت علت ایجاد اضطراب های کنونی در جامعه، ساختار مدیریتی آن است. همه انسان ها حق دارند از رفاه نسبی برخوردار باشند. وقتی فردی خود را هر لحظه در لبه پرتگاه می بیند، طبیعی است که دچار تغییرات روانی مانند اضطراب شود.



▪ راه حل این مشکل چیست؟

علم روان شناسی در این زمینه نمی تواند کمک چندانی به انسان ها کند زیرا آسیب از بیرون متوجه فرد است و دولت و مسوولان باید وارد عمل شوند. مثلا در مورد بی ثباتی شغلی، دولت باید کارخانه ها، شرکت ها و موسسه های مختلف را حمایت کند تا مانع اخراج کارکنان شود. جهان شکوفا نخواهد شد مگر با ایجاد امنیت برای انسان ها. این وظیفه مسوولان رده بالاست که با تدبیر و مهیا کردن شرایط مناسب، نیازهای انسان ها را برآورده کنند.