سرفه پشت سرفه، از نوع زمستانی

با شروع فصل زمستان حتما از برونشیت حاد زیاد خواهید شنید و حتما در دور و بر خود افراد زیادی را خواهید دید که دچار سرفه شده‌اند اما از برونشیت حاد چه می‌دانید؟ آیا می‌دانید که با این بیماری باید چگونه برخورد کرده و یا چگونه از آن می‌توان پیشگیری کرد؟
پژوهشگران به تازگی اعلام کرده‌اند که آنتی‌بیوتیک‌ها اکثرا در درمان این بیماری بی‌فایده هستند. شما موافقید؟ برونشیت حاد اصطلاحی است که به التهاب حاد مجاری هوایی و نای اطلاق می‌شود. در اصل در این بیماری ریه‌ها درگیر نمی‌شوند و سالمند اما مجاری هوایی که هوا را از بینی به ریه‌ها انتقال می‌دهند ملتهب شده‌اند. پس این بیماری به کلی با پنومونی یا ذات‌الریه متفاوت است. سالانه تقریبا ۵ درصد از افراد بزرگسال به این بیماری مبتلا می‌شوند که اکثرا در فصول پاییز و زمستان است. این بیماری به قدری شایع است که جزو ۱۰ علت شایع مراجعه به پزشک محسوب می‌شود.
● باز هم این ویروس‌های موزی
معمولا این‌طور فرض می‌شود که عامل برونشیت حاد، اکثرا ویروس‌ها هستند اما پزشکان معتقدند که یک عامل خاص مسوِول ایجاد این برونشیت‌ها نیست و ویروس‌های مختلفی ممکن است قادر به ایجاد این بیماری باشند. تاکنون ویروس‌ آنفوآنزا ، پارآنفلوآنزا، سن‌سیشیال تنفسی، کوروناویروس‌ها، آدنوویروس‌ها و رینوویروس‌ها از مبتلایان به برونشیت حاد جدا شده‌اند و در این بیماری مقصر دانسته شده‌اند اما مسلما مقوله این ویروس‌ها بسیار بیشتر است و حتی عوامل ناشناخته‌ دیگر هم وجود دارند که می‌توانند در ایجاد بیماری دخیل باشند.
به‌طور مثال در بسیاری از موارد عامل ایجادکننده نوعی باکتری است و از این میان باکتری‌هایی همچون باکتری سیاه‌سرفه، کلامیدیا و مایکوپلاسما متهم شناخته شده‌اند. برخی از پزشکان معتقدند در مواردی که سرفه بیمار بیش از ۶ روز به‌طول می‌انجامد، در ۱۳ تا ۳۲ درصد از موارد عامل این برونشیت حاد همین باکتری سیاه‌سرفه که در اصطلاح برودتلا پرتوسیس نامیده می‌شود است، اما برخی دیگر از پزشکان با این عقیده موافق نیستند و می‌گویند تنها در کمتر از یک درصد از موارد عامل بیماری را چنین باکتری‌هایی تشکیل می‌دهند.
● سرفه‌هایی که نفستان را بند می‌آورند
در چند روز اول این بیمای و عفونت، علائم بیمار شبیه یک سرماخوردگی معمولی است و امکان افتراق برونشیت حاد از سرماخوردگی وجود ندارد اما در یک سرماخوردگی معمولا سرفه‌ها ظرف ۵ روز از بین می‌روند در حالی که برونشیت حاد معمولا پس از این زمان هم ادامه پیدا می‌کنند. به‌طور معمول سرفه‌‌ها در برونشیت حاد ۱۰ تا ۲۰ روز طول می‌کشند اما گاهی این امکان وجود دارد که بیش از ۴ هفته هم ادامه پیدا کنند.
علامت مهم دیگری که در این بیماری وجود دارد، خلط است به‌‌طوری که تا حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به برونشیت حاد دارای خلط چرکی هستند. برخلاف تفکر افراد وجود خلط چرکی نشانه‌ عفونت ریه‌ها نسبت، بلکه بر التهاب مجاری هوایی (نه ریه‌ها) دلالت می‌کند. تب هم ممکن است وجود داشته باشد اما معمولا چندان بالا نیست.
به‌طور کلی افرادی که به برونشیت حاد مبتلا می‌شوند، طی این روزها به‌علت همین سرفه‌ها و خلط سینه‌ای که دارند دچار افت کیفیت زندگی و توانایی‌های شغلی می‌شوند اما خوشبختانه این افت عملکرد اجتماعی موقتی است و ظرف مدت کوتاهی برطرف می‌گردد. متاسفانه تا حدود ۲۰ درصد از بیماران به علت تداوم علائمشان ظرف یک ماه دوباره به پزشک مراجعه می‌کنند، اما خوشبختانه در اکثر موارد علائم بدون بر جای گذاشتن هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابند. برخی معتقدند مبتلایان به برونشیت حاد در سال‌های آتی مستعد ابتلا به بیماری‌هایی نظیر آسم و برونشیت مزمن هستند.
حتی برخی ادعا کرده‌اند که بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از مبتلایان به برونشیت حاد، ظرف سال‌های آینده به درجات خفیف آسم مبتلا می‌شوند. اما حرف و حدیث‌ها در مورد چنین ادعاهایی بسیار زیاد است و مخالفان زیادی علیه این ادعاها وجود دارد چرا که به‌نظر می‌رسد مطالعاتی که چنین فرضیه‌هایی را ارائه کرده‌اند طراحی خوبی نداشته‌اند.
● نظر آقای دکتر
مهم‌ترین کاری که پزشک برای بیمارش انجام خواهد داد این است که مطمئن شود علائم تنها ناشی از یک برونشیت ساده است و در واقع احتمال وجود بیماری‌های مهم دیگری نظیر آسم، برونشکتازی، بیماری‌ انسداد مجاری هوایی، برونشیت مزمن و برونشیولیت را رد می‌کند. چرا که اگر تشخیص حاد تایید شود می‌‌توان تنها علائم بیمار را برطرف کرد چون بیماری معمولا خود به خود برطرف می‌شود و نیاز به درمان اختصاصی و ویژ‌ه‌ای ندارد.
پزشکان برای تایید تشخیص معمولا از معاینه بالینی و نیز گرفتن شرح حال دقیق بیمار استفاده می‌کنند اما گاهی نیاز به آزمایش‌های دیگری نظیر تست عملکرد ریه (اسپیرومتری) و حتی تصویربرداری از ریه می‌شود. گاهی هم پزشک لازم دارد که به بیماری زمان بدهد تا مشخص شود که علائم چقدر تداوم پیدا خواهند کرد. برای مثال برای گذاردن تشخیص برونشیت مزمن لازم است که خلط و سرفه بیمار حداقل در ۳ ماه متوالی در سال، برای ۲ سال پیاپی وجود داشته باشند. پس این تشخیص تنها نیاز به زمان دارد.
● آنتی‌بیوتیک بخورم؟
برخلاف عقاید مردم که به‌دنبال بروز چنین علائمی حتی سرخود و بدون مشورت با پزشک به مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مختلف روی می‌آورند، پزشکان چندان با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها برای چنین بیمارانی موافق نیستند. چندین مطالعه نشان داده‌‌اند که حتی اگر آنتی‌‌بیوتیک (بتوانند طول مدت بیماری را کاهش دهند) این اثر بسیار خفیف است.
به‌طور مثال در یک مطالعه مشخص شد که مصرف هرکدام از آنتی‌بیوتیک‌های اریترومایسین، داکسی‌سایکلین و یا کوتری موکسازول تنها به مدت کمتر از یک روز می‌تواند طول مدت علائم بیمار را کاهش دهد که اثر چندان قابل توجهی نیست. به عبارت دیگر اینکه بیمار ۱۵ روز سرفه داشته باشد یا ۱۶ روز چندان تفاوتی با یکدیگر ندارد. در مورد آنتی‌بیوتیک‌های جدید‌تری نظیر آزیترومایسین هم همین نظر وجود دارد. پس توصیه اکید یا بر این است که هیچ‌گاه سر خود اقدام به مصرف آنتی‌بیوتیک نکنید چون در چنین مواردی نه تنها هیچ‌گونه منفعتی برای شما ندارند، بلکه از طرف دیگر باعث توسعه و گسترش مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها در میان میکروب‌ها می‌شوند، این کار در آینده درمان بیماری‌های عفونی و میکروبی را با مشکل روبرو خواهد ساخت.
به عقیده پزشکان تنها زمانی باید از آنتی‌بیوتیک برای این بیماران استفاده کرد که یک عامل میکروبی خاص برای آنها شناخته شود. چنین شناختی نیازمند انجام بررسی‌هایی نظیر کشت خلط است. پس تجویز کورکورانه معمولا منطقی به‌نظر نمی‌رسد مگر اینکه با توجه به شواهدی نظیر تب بالا پزشک شک به منشا میکروبی داشته باشد. در مورد سیاه سرفه وضع کمی متفاوت است. آنتی‌بیوتیک ممکن است طول مدت علایم مبتلایان به این بیماری را کم نکنید اما باز هم پزشکان برای این بیماران به سرعت مصرف آنتی‌بیوتیک را توصیه می‌کنند. دلیل این کار بیشتر پیشگیری از گسترش عفونت و سرایت آن به دیگران است.
● پس چه کنم؟
به‌طور کلی این بیماری خود محدودشونده است یعنی به‌تدریج و خود به خود بهبود پیدا می‌کند. پس درمان به‌طور کلی علامتی است و در این جهت طراحی می‌شود که علائم بیمار تخفیف پیدا کند و بیمار کمتر از این علائم آن را ببینید. اگر سرفه بیمار زیاد است از داروهای ضد سرفه نظیر شربت دکسترومتورفان یا قرص‌ها و داروهای دیگر استفاده می‌شود. حتی گاهی پزشکان صلاح می‌بینند که از داروهای کورتن‌دار استفاده کنند اما اگر خلط وجود دارد می‌توان آن را رقیق کرد که راحت‌تر خارج شود. مصرف آب و مایعات بهترین روش است اما بوخور هم مفید است. داروهایی نظیر شربت اکسپکتورانت هم می‌توانند مفید باشند.
اما باز هم توصیه می‌کنیم از مصرف سر خود داروها پرهیز کنید. تداخلات دارویی بسیار شایعند و تنها پزشکان با آنها آشنایی دارند. به‌طور مثال بسیار زیاد دیده می‌شود که بیماران به علت ناآشنایی و تنها با اسم شربت سینه چند نوع شربت را در کنار هم مصرف می‌کنند درحالی که اینها اثر ضد هم دارند و بنابراین منافع یکدیگر را خنثی می‌کنند. فرض کنید بیماری شربت اکسپکتورانت را که خلط‌آور است با شربت پرومتازین که کاهش‌دهنده خلط است، مصرف کنید. این باعث می‌شود که اثر دو دارو با هم خنثی شود. پس حتی در این موارد هم تجویز دارو را به پزشک خود بسپارید. گاهی پزشک برای کاهش سرفه و تنگی نفس بیمار از داروهای گشادکننده مجاری هوایی استفاده می‌کند اما این داروها به‌صورت سر خود نباید مصرف شوند.
اگر فشارخونی هستید یا هر بیماری مزمن دیگر دارید، حتما آن را به اطلاع پزشک برسانید چون بسیاری از داروهای سرماخوردگی یا ضد سرفه ممکن است دارای ترکیباتی باشند که این بیماری‌ها را از حالت خاموش و کنترل شده خارج کند و برای شما مشکل‌ساز شوند. در انتها باز هم با تاکید می‌کنم که این بیماری‌ها به‌طور خود به خود بهبود پیدا می‌کنند پس مهم‌ترین بخش درمان استراحت در محیطی مناسب با گرمای مطبوع است.
رطوبت کافی در محیط ایجاد کنید که بوخور بدین منظور وسیله مناسبی است. از فعالیت بدنی شدید بپرهیزید. سوپ و آب‌میوه گرم و چند روز استراحت در بستر بهترین روش برای تسریع بهبود علائم خواهد بود.