ام اس کشنده نیست محدود کننده است

MS (مولتی پل اسکلروزیس) یا بیماری ماه رویان حمله سیستم ایمنی بدن به خود بدن با علت ناشناخته است. این بیماری سلسله اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) را در قسمت های مختلف درگیر می کند. به نحوی که میلین پوشش رشته های عصبی مورد حمله گلبول های سفید بدن فرد قرار می گیرد. البته تحقیقات جدید حمله گلبول های سفید به رشته های اکسونی را نیز نشان داده است. طبق آمارها در دنیا از جمله ایران بیماری MS در حال افزایش است به نحوی که هم اکنون سی هزار بیمار مبتلا به MS در ایران وجود دارد. دکتر جمشید لطفی رئیس انجمن MS ایران در شانزدهمین کنگره فیزیوتراپی که از تاریخ ۲۷ تا ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ برگزار شده بود گفت: « MS از بیماری هایی است که در اکثر موارد جوانان، قشر فرهیخته و تحصیلکرده جامعه را درگیر می کند. این مسئله ما را با این سئوال روبه رو کرده است که چرا MS از لحاظ اقتصادی در طبقات پائین اجتماع کمتر مشاهده می شود. هنوز پاسخی به این سئوال داده نشده است.»
●علل بیماری
عوامل موثر در ایجاد بیماری MS به طور کامل شناخته شده نیست. بنابر اظهارات رئیس انجمن MS ایران بررسی ها نقش پنج عامل را در بروز این بیماری موثر دانسته اند. ژنتیک، پراکندگی جغرافیایی و محیط (نظیر آلاینده های زندگی شهرنشینی)، استرس، عوامل ایمونولوژیکی، میکروب ها و ویروس (نظیر ویروس تبخال تیپ یک HSV۱) که در میان عوامل ذکر شده نقش ژنتیک شناخته شده تر است. گفته می شود در هشتاد درصد مبتلایان به MS خویشاوندان نزدیک MS ندارند با این وجود در بعضی از خانواده ها بیشتر دیده می شود. وجود زمینه بیماری و استعداد خانوادگی به عنوان عواملی موثر در افزایش احتمال ابتلا در خویشاوندان نزدیک مطرح می شود. از طرفی طبق برخی تحقیقات در صورت درگیری یکی از قل ها در دوقلویی تک تخمکی (هموزیگوت) الزاماً قل دیگر درگیر نیست. بنابراین نمی توان صرفاً ژنتیک را در این مسئله دخیل دانست. لطفی می گوید: «با دور شدن از خط استوا این بیماری شیوع بیشتری پیدا می کند به نحوی که در مناطق سردخیز با درصد بیشتری از بیماری روبه رو می شویم.
یکی از دلایل این مسئله را کمبود ویتامین D در مناطق سردخیز ذکر می کنند که قطعیت آن به اثبات نرسیده است. مثلاً در شمال اروپا شایع تر از جنوب اروپا است. در کشورهای آسیایی نظیر ژاپن، هند و خاور دور بروز MS کمتر بوده و برعکس در ایران روبه افزایش است. هنوز پاسخی برای این پراکندگی های متفاوت داده نشده است.»
مبتلایان به MS به دلیل اختلالات سیستم ایمنی در برابر عفونت ها (میکروبی یا ویروسی) آسیب پذیرتر هستند. اما مشخص نیست در بروز این بیماری بین آلودگی های ویروسی و غیرویروسی کدام یک نقش مهم تری دارد. در این باره رئیس انجمن MS ایران افزود: «طبق یک مطالعه ای که اخیراً انجام شده عدم تماس با ویروس تب خال تیپ یک (HSV۱) به عنوان عامل خطری در بروز بیماری MS مطرح شده است. اما به طور کلی هنوز نقش ویروس ها در بروز و سیر بیماری مشخص نیست و همچنان تحقیقات بر روی نقش عامل های ویروسی و غیرویروسی (نظیر کلامیریا) ادامه دارد.» برخی افراد در استفاده از واکسن تردید دارند و از آنجا که واکسن ها را با عوامل ایجاد بیماری ها به صورت مرده، ضعیف شده و… تهیه می کنند بنابراین تحقیقاتی در رابطه با تاثیر یا عدم تاثیر واکسن بر روند بیماری MS در حال انجام است. هنوز نتایج قطعی به دست نیامده است. بنابراین تا مشخص شدن نتایج پیشنهاد می شود واکسیناسیون تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
●علائم بیماری
در بیماری مذکور طیفی از علائم خفیف تا شدید بروز می کند. در اکثر موارد افراد با علائم ضعیف بیماری مواجه هستند. لطفی در این راستا تشریح کرد: « MS عموماً با این علائم بروز می کند: مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی و…)، اختلالات حسی (کرختی و بی حسی اندام ها و…)، گرفتگی عضلات، اختلالات مخچه ای (عدم تعادل، لرزش اندام و…) مشکلات ادراری، گفتاری، ناتوانی های جنسی و…
البته در افراد مختلف علائم متفاوتی بروز می کند حتی در کشورهای مختلف با علائم متفاوتی روبه رو هستیم ولی حدود شصت درصد افراد با اختلالات بینایی مراجعه می کنند.» وی در ادامه افزود: «از خصلت این بیماری راجعه بودن علائم است. شاهد فازهای بهبودی و عود بیماری هستیم، ممکن است فردی بعد از سی سال مشکلی نداشته فرد دیگری در مدت سه ماه وارد فازهای شدید بیماری شود. در دوسوم بیماران فاز بیماری و بهبودی به صورت دوره ای بروز می کند و در ده درصد موارد وضعیت بیمار بد و بدتر شده فاز بیداری و نهفته مشاهده نمی شود. ممکن است بین حمله اول بیماری تا حمله بعدی هفته ها یا حتی سال ها فاصله بیفتد و طی این مدت مریض هیچ گونه علائمی نداشته باشد. گاهی بیماری سال ها حتی ۳۰ سال علائمی ندارد و بیمار دیگری طی ۳ ماه وارد فازهای شدید بیماری می شود. پزشکان معتقدند افرادی که فازهای فراز و نشیب دارند در نهایت وارد فاز بدتر شدن شده که فراز و نشیب نداشته و فاز دوم نامیده می شود. بیماری MS مرگ و میر چندانی ندارد. علت فوت در بیشتر موارد به دلایل حاشیه ای نظیر عفونت، زخم بستر و… است. MS کشنده نیست محدودکننده است. در ایران ماهیت این بیماری اکثریت موارد خوش خیم بوده و شبیه نوعی است که در اروپا وجود دارد.»
●تفاوت جنسی
تعداد زنان مبتلا بیشتر از مردان است اما بیماری در مردان با شدت بیشتری بروز می کند و این را به اثر هورمون هایی نظیر استروژن و پروژسترون نسبت می دهند. طبق آمارها در دنیا نسبت ابتلای زنان به مردان دو به یک است اما در ایران سه به یک است.
بیماران مبتلا به MS می توانند ازدواج کنند و در زنان حاملگی تداخلی با این بیماری ندارد. طبق برخی از تحقیقات گاهی بهبودی نسبی طی بارداری وجود دارد. البته در این افراد بارداری بیش از دو بار توصیه نشده است. دلیل آن مسئولیت های پرورش بچه نظیر خستگی، بی خوابی و… ذکر شده که این استرس ها و فعالیت ها می تواند در روند بیماری تاثیرگذار باشد.
● ارتباط با بیماری های اتوایمیون
لطفی گفت: «یکی از عجیب ترین مسائل در رابطه با MS عدم ارتباط آن با بیماری های اتوایمیون دیگر است. اگر MS به بیماری های اتوایمیون دیگر نظیر لوپوس سوار شود منجر به تشدید بیماری نمی شود. در واقع MS سیستم ایمنی بدن را درگیر می کند، اما با دیگر بیماری های سیستم دفاعی بدن ارتباطی ندارد دلیل این مسئله مشخص نشده است.»
●راه های تشخیص
در حال حاضر تشخیص بیماری مذکور از طریق MRI، معاینه فیزیکی و شرح حال بیمار صورت می گیرد. هم اکنون شناسایی بیماری MS از طریق خون نیز ممکن شده است.(البته آسیب MS به سیستم عصبی پلاک های سفیدرنگی را تولید می کند که در MRI به صورت لکه های روشن مشاهده می شود.)
خطای تکنیکی در تشخیص این بیماری زیاد است چرا که بیماری هایی هستند که علائم بالینی و آزمایشگاهی شبیه MS ایجاد می کنند. در این راستا لطفی گفت: «افراد باید بدانند هر خواب رفتگی دست و پا یا دوبینی MS نیست. کودکانی که در پاسخ به یک نوع واکسن التهاب مغز و نخاع پیدا می کنند MS ندارند. تاکید می کنم پزشکان باید دقت خود را در تشخیص این بیماری افزایش دهند تا بیماری های دیگر را به اشتباه MS تلقی نکنند.»
نحوه تشخیص در MRI بدین صورت است که آسیب MS به سیستم عصبی منجر به ایجاد پلاک های سفیدرنگی شده که در MRI به صورت لکه های روشن مشاهده می شود. همین مسئله منجر شده که خطای تکنیکی در تشخیص این بیماری زیاد شود. چرا که بیماری هایی هستند که علائم بالینی و آزمایشگاهی شبیه MS ایجاد می کنند. در این راستا لطفی گفت: «افراد باید بدانند هر خواب رفتگی دست و پا یا دوبینی MS نیست. از طرفی گاهی با کودکانی روبه رو هستیم که در پاسخ به یک نوع واکسن،التهاب مغز و نخاع پیدا می کنند.علاوه بر افراد عادی پزشکان نیز باید دقت خود را در تشخیص این بیماری افزایش دهند تا بیماری های دیگر را به اشتباه MS تلقی نکنند.»
●درمان
در حال حاضر MS درمان قطعی ندارد و اکثر داروهای مصرفی در MS برای محدود کردن بیماری استفاده می شوند (نظیر اینترفرون). بیماری MS با شکل های مختلف و با علائم متفاوت در افراد ظاهر می شود بنابراین درمان های متفاوت موردنیاز بوده که توسط پزشک تشخیص داده می شود به نحوی که بیماران مبتلا به MS از لحاظ درمانی به سه دسته تقسیم می شوند. در افراد با درگیری کم نیاز به داروهای سرپایی بوده در حالی که در درگیری های متوسط بیماری نیاز شدید به دارو وجود دارد و در صورت ابتلا به انواع شدید و پیشرفته بیماری داروها پاسخگو نبوده. بیمارها به طور مطلق بستری می شوند. قابل ذکر است حتی در درگیری خفیف انجام سونوگرافی از مثانه و مجاری ادراری و اندازه گیری باقی مانده ادرار توصیه می شود تا شیوع مشکلات ادراری کاهش یابد. در زمینه درمان قطعی MS صحبت از پیوند مغز استخوان یا تزریق سلول های بنیادی است که تا حدی موفقیت داشته ولی به دلیل ریسک های احتمالی، این روش فقط در افراد با درگیری پیشرفته بیماری انجام می شود.
● سایر عوامل موثر
تحقیقات به طور مطلق رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا به MS مشخص نکرده اند اما تحقیقات استفاده از چربی های غیراشباع نظیر قرص روغن ماهی، روغن زیتون، امگا ۳ و امگا ۶ را مفید دانسته اند.
گرما به عنوان عامل ایجاد بیماری عنوان نشده است اما در بدتر شدن بیماری موثر است. به نحوی که قرار گرفتن در هوای گرم و یا مکان هایی نظیر سونا برای این بیماران ممنوعیت دارد.برخی از ورزش های سبک نظیر آیروبیک یا یوگا که باعث کاهش در سفتی عضلات و در نتیجه آرامش روحی می شوند در این بیماران توصیه می شود. اما تحقیقات جامعی در این راستا صورت نگرفته است.